Trends in sterven en afscheid nemen

Wat heeft onze veranderende visie op leven en sterven te betekenen voor rituelen rondom de dood en voor de uitvaartbranche?
Zolang mensen hun doden begraven zijn de ideeen rondom de dood en afscheid veranderd. Onze andere kijk op het leven, zingeving en spiritualiteit heeft gevolgen voor afscheidsrituelen en dus voor de uitvaartbranche in Nederland.

Aantallen
Door de toenemende vergrijzing en het daarmee gestaag meestijgende sterftecijfer zal ook het aantal uitvaarten toenemen. In 2017 was het aantal sterfgevallen ruim150duizend per jaar (een verdubbeling tov 1950) en dat stijgt naar verwachting tot boven de 190 duizend in 2040. De uitvaartbranche is daarmee vanzelfsprekend ook een groeiende sector. Het aantal bedrijven is in 10 jaar met 80% toegenomen en de omzet in 2016 was 1,2 miljard euro. Driekwart van de uitvaartbedrijven in Nederland bestaat uit kleine ondernemingen met maar één werknemer volgens het CBS.  Het aantal crematies groeit volgens de landelijke vereniging van crematoria. In 2017 was dat 64% van het totaal aantal, in 1960 was dat 4%.

Trends
Religie en spiritualiteit worden steeds persoonlijker. Voorheen waren er regels vanuit de kerk die voorschreven hoe een uitvaart plaats zou moeten vinden. Nu voelen steeds meer de vrijheid om te doen wat zij goed vinden of wat zoveel mogelijk in lijn is met de manier van leven van de gestorvenen. Er is veel meer aandacht voor het  ‘innerlijke gevoel’ van mensen, de uniciteit van de overledene. Mensen kiezen steeds vaker zelf een (alternatieve) plek waar ze de afscheidsviering houden. De bijeenkomst wordt steeds meer toegesneden op de persoon, met knuffelkeien, themabegrafenissen (bijvoorbeeld oud-Hollands of gastronomisch), met persoonlijke muziek en een alternatieve dresscode. Er is een toenemende aandacht voor ‘duurzame’ uitvaart en het aantal natuurbegraafplaatsen is toegenomen tot ongeveer 20 in 2017.

Bij de keuze van de uitvaartondernemer wordt steeds meer op prijs gelet en daarom komen er ook  ‘prijsvechters’ in de uitvaartbranche. Met een toenemend aantal aanbieders wordt de concurrentie groter en is het een ‘springlevende ‘  industrie zoals in de documentaire Stand van het land, NPO (2017) te zien is.

Gevolgen voor de marketing in deze sector
Mond-tot-mond reclame is nog veruit de belangrijkste manier om nieuwe uitvaarten te mogen verzorgen. Daarna komt goede ervaring met eerder verzorgde uitvaarten. Het is voor een uitvaartondernemer dus zaak om elke keer goed te presteren. Daarnaast is de uitdaging voor uitvaartondernemers om social media op een gepaste en succesvolle wijze in te zetten voor hun klanten (uitvaartbranche monitor 2016 en 2017).
Een andere belangrijke marketing-strategische beslissing is de prijsstelling. Zeker nu in de laatste jaren diverse prijsvechters actief zijn geworden binnen de uitvaartbranche en het woord ‘budgetuitvaart’ steeds gewoner wordt. De documentaire: Dit zijn wij en de dood, VPRO geeft een goede inkijk in deze branche en de marketing.

Lang zullen ze leven!
René Gude zei: “we leven langer en sterven langer”. Dat is voor de stervenden, hun naasten en uitvaartbegeleiders een interessant gegeven. Eigen regie lijkt hét woord te zijn in 2018 dat betrekking heeft op zowel het stervensproces als het vormgeven van de uitvaart. Uitvaartbegeleiders hebben regelmatig afspraken met de stervenden, waarbij ze samen in detail het afscheid vorm geven, tot en met de rouwkaart. Een interessant gegeven omdat de rouw van de nabestaanden hierdoor anders wordt vorm gegeven: zij hebben hierdoor (te) weinig invloed kunnen uitoefenen op de uitvaartceremonie. Bert Keizer zegt het treffend: “Ik heb het gevoel dat men in dat ‘over het graf heen regeren’ een vergissing maakt over de aard van de dood. Als je dood bent, dan ben je op een vreselijke manier weg. Zo weg dat er nooit meer iets van je vernomen wordt. Jouw definitieve afwezigheid kan niet gedragen worden door jou, maar door de nog aanwezigen”.We hebben samen nog veel uit te zoeken wat de beste manier is van afscheid nemen. Elke tijd, elke plek en ieder persoon heeft een eigen manier hier voor.